صادرات فرش که دهه‌های پیش یکی از مهم‌ترین منابع درآمدهای غیرنفتی ایران بود و در بازارهای جهانی رقیب نداشت، طی سال‌های اخیر در معرض نابودی قرار گرفته و حالا کار به جایی رسیده است که سیدرضی حاجی‌میری، عضو اتاق بازرگانی، می‌گوید اعلام رقم صادرات فرش ایرانی «خجالت‌آور» است.

این فعال اقتصادی میزان صادرات فرش ایران در دهه ۶۰ را که بیش از یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار بود، یادآور شد و با مقایسه آن با وضعیت کنونی، گفت رسیدن این رقم به ۵۰ میلیون دلار نزول صادرات و به صفر رسیدن آن را نشان می‌دهد.

حاجی‌میری، شرایط فعلی صادرات فرش ایران را برای کشوری که پایتخت فرش جهان شناخته می‌شود، «فاجعه» دانست و به خبرگزاری ایلنا گفت: «در غیاب ایران به دلیل مشکلات بین‌المللی، رقبا بازار فرش را تصاحب کرده‌اند.»

به گفته او، در حال حاضر کشورهای هند و پاکستان در بازار فرش حضور جدی دارند و به‌تازگی افغانستان و ترکیه هم به جمع آن‌ها اضافه شده‌اند.

عضو اتاق بازرگانی ایران به فراموشی فرش ایران در بازار جهانی اشاره کرد و افزود وقتی کالایی که در بازار حضوری پررنگ داشت، برای مدت زمان طولانی غایب باشد، فراموش می‌شود و رقبا جایش را می‌گیرند.

حاجی‌میری پیش‌تر هم درباره کاهش قابل‌توجه صادرات فرش ایران هشدار داده و گفته بود: «اکنون دیگر این صنف به پایان کار خود رسیده و چیزی از آن باقی نمانده‌ است.»

گزارش‌های آماری نشان می‌دهد که درآمد ایران از محل صادرات فرش در سال ۱۳۷۲ حدود دو میلیارد دلار بود. این رقم در سال ۱۴۰۰ به حدود ۶۴ میلیون دلار و در سال ۱۴۰۱ به حدود ۵۰ میلیون دلار رسید.

فعالان صنعت فرش ایرانی می‌گویند تحریم‌های بین‌المللی در کنار خودداری جمهوری اسلامی ایران از پیوستن به اف‌آی‌تی‌اف، مشکلات زیادی را در نقل‌وانتقال‌های مالی ایجاد کرده است و این مسئله مانند سدی محکم در مقابل صادرات فرش ایرانی عمل می‌کند؛ به‌ طوری‌ که حتی مشتریان پروپاقرص فرش ایرانی هم دیگر امکان خرید آن را ندارند.

با از دست رفتن تدریجی بازارهای فرش ایران، رقبا نیز بیکار نماندند و برای تصاحب این بازارها خیز برداشتند. برخی کشورها از جمله ترکیه نیز علاوه بر تصاحب بازار، طراحان و بافندگان فرش ایران را هم جذب کرده‌اند. پیش‌تر عبدالله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف، به خبرگزاری ایسنا گفته بود بزرگ‌ترین طراحان فرش دستباف ایران در حال مهاجرت به ترکیه‌اند؛ زیرا در داخل کشور حمایت نمی‌شوند.

در پیوند با همین موضوع، غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران، هم خبر داد که در ۳۰ تا ۴۰ سال گذشته، بسیاری از فرش‌باف‌ها و متخصصان را به برخی کشورها از جمله چین و پاکستان بردند و صنعت فرش دستباف ایران را ربودند.

رئیس اتاق بازرگانی ایران «مشکلات داخلی در سیاست‌گذاری‌ها» و «تحریم‌ها» را دو عامل مهمی خواند که بر صادرات فرش ایران تاثیر گذاشته‌اند.

در حال حاضر بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در صنعت فرش ایران مشغول به کارند. به‌ گفته مرتضی میری، عضو هیئت‌مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف ایران، این «کالای راهبردی» می‌تواند بقای دست‌کم ۱۰ درصد از جامعه ایران را تضمین کند؛ با این‌ حال این صنعت با بی‌اعتنایی مقام‌های دولتی مواجه است.

کاهش روزافزون صادرات تنها مشکل فعالان صنعت فرش نیست؛ گزارش‌ها آشکار می‌کند که فرش ایرانی در بازارهای داخلی نیز وضعیت مناسبی ندارد و در حال واگذاری عرصه رقابت به فرش‌ دستباف افغانستان است.

این موضوع را مسعود سپهرزاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف، نیز تایید کرد. به گفته او، قیمت فرش افغان نسبت به فرش ایرانی ارزان‌تر است اما از نظر کیفیت، فرقی با فرش ایرانی ندارد؛ به همین دلیل استقبال برای خرید این فرش‌ها نسبت به فرش ایرانی بیشتر است.

مقام‌های جمهوری اسلامی ایران همواره ادعا می‌کنند که در شرایط تحریم‌های بین‌المللی، در جهت توسعه «اقتصاد مقاومتی» گام برمی‌دارند. به‌رغم این ادعا و با وجود اینکه به قول عبدالله بهرامی، فرش دستباف تمام مولفه‌های اقتصاد مقاومتی را دارد، در جهت توسعه این صنعت، اقدام موثری انجام نمی‌شود.

بهرامی آذرماه گذشته در مصاحبه با توسعه ایرانی، در تشریح این موضوع گفته بود فرش دستباف ایران تنها صنعت بومی کشور است که با سرمایه کم تولید می‌شود و ۹۵ درصد ارزآوری می‌کند و رونق تولید و اشتغال هم به همراه دارد؛ با این حال اکنون مظلوم واقع شده و در وضعیت بسیار بدی گیر کرده است.